Gelişimsel Dil Bozukluğu Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Terapi Yöntemleri

Gelişimsel Dil Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?

GDB belirtileri, çocuğun yaşına göre farklılık gösterebilir. Ailelerin en çok dikkat ettiği bazı işaretler şunlardır:
(https://www.nidcd.nih.gov)

Küçük Çocuklarda Görülen Belirtiler

• Kelimeleri birleştirerek cümle kurmakta gecikme
• Yeni kelimeleri öğrenmede zorluk
• Söylenenleri tam olarak anlamama, yönergeleri takip etmekte güçlük
• Konuşurken sık sık cümle ve ek hataları yapma

Daha Büyük Çocuklarda Görülen Belirtiler

• Kısa ve basit cümleler kullanma
• Doğru kelimeleri bulmakta zorlanma
• Mecazi dili ve deyimleri anlamakta güçlük
• Okuma ve yazmada zorlanma
• Olayları veya öyküleri dağınık şekilde anlatma
• Dilbilgisi ve yazım hatalarında artış

Gelişimsel Dil Bozukluğu ve Gecikmiş Dil Erken Dönemde Ayırt Edilebilir mi?

2-3 yaş döneminde bazı erken belirtiler, normal bir gecikmeden çok bir dil bozukluğuna işaret edebilir (Bishop ve ark., 2016):

• Az etkileşim kurma veya iletişim niyeti göstermeme
• Kelimelerin olmaması veya sınırlı olması
• Konuşulan dile tepkisizlik
• Dil gelişiminde duraklama veya gerileme

3-4 yaş itibarıyla belirtiler daha belirginleşir:

• En fazla iki kelimelik ifadeler kullanma
• Basit komutları anlamakta zorluk
• Yakın çevrenin çocuğun konuşmasını anlamakta güçlük çekmesi

Bu gibi durumlarda ailelerin mutlaka bir konuşma terapistinden profesyonel değerlendirme alması önerilir.

Gelişimsel Dil Bozukluğu Neden Olur?

Gelişimsel dil bozukluğu, çocukların konuşulan dili anlama ve/veya kullanmada eksiklikler yaşadığı bir durumdur. Bu zorlukların işitme problemi, fiziksel eşlik eden bir problem gibi belirgin bir nedeni yoktur. GDB’nin nedenlerini belirlemek oldukça güç olmakla beraber, birçok çeşitli olası neden ortaya atılmıştır. Araştırmacılar süreç içerisinde en genel tanımıyla genetik ve çevresel risk faktörlerinin neden olduğu çok faktörlü bir bozukluk olarak nitelendirmişlerdir (Bishop, 2009).

Genlerin de GDB’de önemli bir rol oynadığı bilinmektedir. Araştırmalar, GDB’nin beş yaşındaki çocuklarda, her sınıftan yaklaşık iki çocuğu etkilediğini (yaklaşık %7,6) ve erkek çocuklarda kızlardan daha yaygın olduğunu göstermiştir. Ek olarak eğer ailede kardeş ve/veya ebeveynde bu bozukluğa ait bir öykü varsa, çocuğun GDB riski daha da artmaktadır (Whitehouse, 2010). Ayrıca anne eğitim seviyesinin düşük oluşu, yüksek anne eğitim seviyesine rağmen dil gelişiminde normal sayılabilecek farklılıkların daha da altında bir dil becerisine sahip olmak, düşük oranda iletişimsel niyetler oluşturmak ve bunları erken dönemde sembolik jestlerle desteklememek, tematik oyun becerilerinde yetersizlik, babıldama evresinde ünsüz dağarcığının sınırlı olması, davranış problemlerinin eşlik etmesi gibi faktörler dil bozuklukları açısından risk faktörleri arasında yer almaktadır.(Tanrıdağ,2020)

GDB’nin kesin nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik ve çevresel faktörlerin etkileşimi sonucu ortaya çıktığı düşünülmektedir (Bishop, 2009). Araştırmalar, bu bozukluğun 5 yaşındaki çocukların yaklaşık %7,6’sını etkilediğini ve erkeklerde daha sık görüldüğünü göstermektedir (Whitehouse, 2010).

Risk faktörleri arasında şunlar sayılabilir:

• Ailede benzer dil bozukluğu öyküsünün bulunması
• Anne eğitim düzeyinin düşük olması
• Erken dönemde sınırlı iletişim girişimleri
• Dil gelişiminde sembolik jest ve tematik oyun eksikliği
• Davranış problemlerinin eşlik etmesi
• İşitme engeli, otizm, zihin engeli veya Down Sendromu gibi durumlar
• Yetersiz çevresel uyaran (ebeveynin çocukla az iletişim kurması vb.)

Gelişimsel Dil Bozukluğunun Uzun Dönemli Etkileri

Dil bozukluğu yaşayan çocukların dilbilgisel özellikleri daha geç ortaya çıkmakla birlikte dilbilgisel becerilerin gelişmesi de daha yavaş hızda seyretmektedir. Gelişimsel dil bozukluğu olan çocukların sözcük bulmada yaşadıkları güçlükler karşılıklı sohbet sırasında da görülmektedir. Özellikle okul öncesi dönemde gelişimsel dil bozukluğu yaşayan çocuklar, akranları ile iletişim başlatmakta, etkileşimi sürdürmekte zorluklar yaşayabilirler. Bu sebeple dilin kullanım bileşeni ele alındığında GDB’li çocukların karşılıklı sohbet becerilerinin oldukça sınırlı olduğu bildirilmektedir. Bu da mizaç/kişilik gelişimini olumsuz etkileyebilir. Akran zorbalığına maruz kalabilirler. GDB’li çocuklarda sıklıkla gözlenen bir başka durum da fonolojik farkındalık becerilerinin zayıflığıdır. Okuma becerilerinde zorluk çekebilirler. Bireyi uzun dönemli etkileyebilecek bu bozukluğun, gelecekte de sosyal, akademik ve mesleki uzun dönemli etkileri olabileceği bildirilmektedir.

• Akran ilişkilerinde zorluk ve sosyal çekilme
• Okuma ve yazma becerilerinde gerilik
• Mizaç ve kişilik gelişiminde olumsuz etkiler
• Akran zorbalığına maruz kalma riski
• Fonolojik farkındalıkta zayıflık

Bu nedenle erken tanı ve müdahale, çocuğun uzun vadeli gelişimi açısından büyük önem taşır.

Gelişimsel Dil Bozukluğu Terapisi Nasıl Yapılır?

Gelişimsel dil bozukluğunda müdahale süreci öncelikle kapsamlı bir değerlendirme ile başlar. Değerlendirme oturumu, terapistin ebeveynden çocuğun gelişim öyküsünü almasıyla ile başlar. Ardından terapist çocuğun dil becerilerini ve iletişim girişimlerini gözlemler, standardize testlerle dil becerilerini inceler ve/veya kullandığı dilin bileşenlerine yönelik analizini gerçekleştirir. Değerlendirme sonrasında belirlenen semptomlara yönelik terapi uygulamalarına başlanır. Bu uygulamaların içeriği ve şekli çocuğun yaşı, ihtiyacı ve bireysel özelliklerine göre farklılık gösterebilmektedir. Uygulama yaklaşımı belirtildiği gibi bireysel özelliklere göre farklılık göstermekle birlikte, genellikle okul öncesi dönemde bulunan çocuklar ile müdahale hedefleri oyun bağlamında çalışılmaktadır. Terapist sözcük dağarcığının gelişmesi, alıcı ve ifade edici dilde cümle uzunluğunun artması, cümle içinde ek kullanımı, bağlama uygun dil kullanımı ve iletişim becerilerinin geliştirilmesi gibi belirlediği çeşitli müdahale hedeflerini oyunun içine gömerek çalışır. Terapist yaptığı uygulamaları ebeveyne aktarır ve bu uygulamaların günlük hayatta pratik edilmesi önerilir.

Terapi sürecinde:

• Oyun temelli etkinliklerle dil becerileri desteklenir.
• Sözcük dağarcığı, cümle uzunluğu ve ek kullanımı üzerinde çalışılır.
• Bağlama uygun dil kullanımı ve iletişim becerileri geliştirilir.
• Ebeveynlere evde uygulayabilecekleri pratikler öğretilir.

Her çocuk bireysel özelliklerine göre farklı ilerleme kaydeder. Düzenli terapi ve aile katılımı, sürecin başarısında kritik rol oynar.

Sonuç

Gelişimsel Dil Bozukluğu, çocuğun hem akademik hem sosyal yaşamını etkileyen önemli bir gelişimsel durumdur. Ancak erken fark edilip doğru şekilde müdahale edildiğinde, çocuklar dil becerilerini güçlendirip yaşıtlarıyla aralarındaki farkı büyük ölçüde kapatabilirler.